A
Abiotički faktori - obuhvataju kompleks faktora nežive prirode: klimatske (svetlost, temperatura, vlažnost), orografske, pedološke i druge koji zajedno sa biotičkim faktorimačine ekološke faktore u okviru kojih se odvija život organizama.
Adaptacija - skup specifičnih reakcija na dejstva spoljašnje sredine zahvaljujući kojima organske vrste opstaju u prirodi pod uslovima koji se stalno menjaju.
Aerobni organizmi - organizmi koji su sposobni da žive samo u prisustvu slobodnog kiseonika. Kod ovih organizama se organske oksidacije i oslobađanje energije iz hranljivih materija mogu vršiti samo u prisustvu slobodnog kiseonika.
Azonalna vegetacija - vegetacija koja nije uslovljena opštim klimatskim prilikama i iz tog razloga nije rasprostranjena u vidu određenih zona. Ona je uslovljena dominacijom određenih lokalnih faktora (npr. vegetacija plavnih livada uslovljena je vlažnošću zemljišta tako da se može razviti i u šumskoj, stepskoj, polupustinjskoj i sl. zoni).
Albedo - izražava procenat odbijene od ukupno primljene radijacije na površini lista. Ovaj procenat varira u zavisnosti od ekoloških tipova biljaka. On može dostići vrednost i do 60% kod biljaka čiji su listovi pokriveni slojem belih, gustih dlaka. Kod biljaka postoje i druge adaptacije koje služe zaštiti od preterane radijacije: položaj listova, boja, anatomska građa i sl. Aleja - pravolinijska parkovska staza oivičena drvorednom ritmičnom sadnjom. Najčešće se usmerava ka centru ili dominanti kompozicije parka. Uglavnom se odnosi na geometrijske elemente parkovskog predela.
Alohtone vrste - vrste koje su sekundarno dospele na određeno stanište nakon što je ono izmenjeno pod antropogenim uticajem.
Anaerobni organizmi - organizmi koji su sposobni da žive samo u uslovima bez prisustva kiseonika. Oni su najbrojniji među bakterijama i gljivama, ali i među parazitskim životinjama.
Antropogeni predeo - teritorijalni sistem u kome je sačuvan prirodni karakter i koji je potčinjen prirodnim zakonitostima, ali su uneti i antropogeni sadržaji u vidu kulturnih biljaka, izmenjenih osobina zemljišta, režima površinskih i podzemnih voda i sl.
Antropogeni faktori - faktori koji se odnose na dejstva koja na živi svet vrši čovek. Ta dejstva mogu biti posredna koja menjaju fizičko-hemijske i biološke uslove sredine i neposredna koja deluju direktno na organizme.
Apsolutna vlažnost - težina vodene nape u gramima koju sadrži 1 t3 vazduha (vlažnost predstavlja sadržaj vodene nape u vazduhu).
Arboretum - bašta sa zbirkom domaćih i često stranih vrsta drveća razvrstanih po taksonomskim ili ekološkim principima u cilju prikazivanja ili u edukativne svrhe.
Areal - prostorno-vremensko-biološki kompleks na Zemljinoj površini, odnosno određeni deo biogeosfere, u kome se vrsta preko svojih populacija i jedinki realizuje kao prostorni i vremenski kontinuum.
Asocijacija - osnovna jedinica fitocenologije koja se odlikuje određenim florističkim sastavom, određenim životnim prilikama i sdređenom dinamikom u prostoru i vremenu, a izdvaja se na osnovu područja grada; one po pravilu imaju rekreacionu, zaštitnu i privrednu opštekorisnu funkciju; pored ovih funkcija predstavljaju prirodnu „branu" za dalje širenje naselja.
Autoekologija (idioekologija) - deo ekologije koji proučava odnose jedinke organizma i uslova sredine (abiotički i biotički faktori).
Autohtone vrste - vrste koje su na datom staništu graditelji zajednice pod prirodnim uslovima, bez uticaja čoveka.
Autotrofni organizmi - (proizvođači, producenti) oni organizmi koji su sposobni da se neposredno koriste neorganskim materijama i da iz njih izgrađuju organska jedinjenja,koja im služe kao izvor energije za životne procese i kao materijal za svoje biosinteze. To su uglavnom zelene biljke i neke vrste bakterija.
B
Biogeocenoza - obuhvata biocenozu i biotop koji se uzajamno uslovljavaju do te mere da zajedno grade integrisan dinamički sistem, celinu u kojoj su sva unutrašnja dešavanja, fizička, hemijska i biološka povezana ujedinstven proces.
Biodiverzitet - ili biološka raznovrsnost je raznovrsnost organizama u okviru vrste, među vrstama i među ekosistemima tj. podrazumeva sveukupnost gena, vrsta i ekosistema na Zemlji. On je sveprisutan u prostoru i vremenu i rezultat je evolutivnih promena, a izražen je hijerarhijski kroz tri osnovna nivoa: genetički, specijski i ekosistemski.
Biom - integrisani kompleks većeg broja različitih ekosistema koji pokrivaju čitave geografske oblasti, vezujući se među sobom različitim uzajamnim odnosima. Najčešće jedan od tih ekosistema dominira i čini fizionomiju date oblasti. Primeri mogu biti biomi tundre, tajge, tvrdolisnih zimzelenih šuma, stepa itd.
Biosfera - predstavlja vrhunsko jedinstvo žive i nežive prirode pod kojim se podrazumeva čitava oblast Zemlje naseljena živim svetom. Biosfera obuhvata deo atmosfere, hidrosferu i deo pedosfere.
Biotički faktori - svi uticaji koje na određeni organizam vrše druga živa bića, odnosno biljke, životinje i čovek.
Biotop - deo prostora koji se odlikuje specifičnim kompleksom ekoloških faktora. Definiše se i kao abiotička komponenta ekosistema ili kao mesto koje zauzima jedna biocenoza. Po Sukačevu, biotop obuhvata edafotop i klimatop.
Biocenoza - visoko integrisani i zakonomerno nastali skup populacija biljaka i životinja na određenom staništu. Najčešće se deli na fitocenozu i zoocenozu.
Bosket - veći geometrijski oblikovan zasad sa pravilno raspoređenim drvećem i šibljem, korišćen u parkovima geometrijskog stila.
Botanička bašta - javna ili privatna, na naučnoj osnovi bazirana bašta ili park, u kojem su najčešće prema taksonomskim i drugim sistematskim kriterijumima razvrstane domaće i egzotične biljke, gajene za potrebe nauke i prikazivanja.
D
Dendrofond - podrazumeva ukupan fond zaštićenog drveća koji se štiti na osnovu odgovarajuće odluke.
Drvored - rasadnički odnegovan niz drveća, zasađen duž saobraćajnica, puteva, šetnih staza i dr, po pravilu na jednakim međusobnim razmacima.
E
Evaporacija - fizički proces odavanja viška vode putem isparavanja.
Egzogeni faktori - spoljašnji uticaji na tokove procesa u organizmima ili biocenozama. Njihovo dejstvo se izražava najčešće u ubrzavanju ili usporavanju određenih procesa. Primeri ovakvih faktora su temperatura, svetlost, parcijalni pritisak kiseonika itd.
Edafski faktori - predstavljaju grupu ekoloških faktora koji se odnose na fizičke, hemijske i biološke osobine zemljišta.
Edifikatori - biljke koje imaju dominantnu ulogu u izgradnji odgovarajuće biocenoze. One zauzimaju glavno mesto u iskorišćavanju osnovnih životnih mogućnosti koje biotop i zajednica pružaju. Ujedno, one svojom egzistencijom u velikoj meri modifikuju prvobitne životne uslove biotopa, klimatske i edafske, stvarajući posebnu ekoklimu i na taj način u velikoj meri određuju sastav i karakter čitave zajednice. Tako je npr. u bukovoj šumi edifikator bukva, u hrastovoj hrast itd.
Ekologija - nauka koja proučava uzajamne odnose između organizama i sredine od kojih zavisi opstanak jedinki i populacija organskih vrsta i njihovih zajednica u prirodi. Ona proučava raspored i gustinu populacija organskih vrsta, način života i ponašanje u datim uslovima sredine. Između ostalih podela, izdvaja se ona koja ekologiju deli na autoekologiju (proučava odnose jedinki organizama i uslova sredine) i sinekolsgiju (istražuje odnos biljnih zajednica prema uslovima sredine).
Ekološka valenca - označava amplitudu kolebanja jednog ekološkog faktora u čijim je granicama moguć opstanak određene organske vrste, Ovaj pojam označava ekološku plastičnost vrste, njenu reakcionu širinu koja je za svaku vrstu specifična i uslovljena njenom unutrašnjom konstitucijom.
Ekološka niša - označava mesto i ulogu vrste ili zajednice u ekosistemu. Definiše se kao skup sredinskih uslova koje koristi ili može koristiti vrsta u skladu sa svojim ekološkim mogućnostima.
Ekološki faktori - predstavljeni su mnogostrukim dejstvima različite prirode. U prirodi oni deluju kompleksno i zajedno čine životnu sredinu organizma; uzajamno se uslovljavaju i menjaju i ne deluju nezavisno jedan od drugoga. Dele se na abiotičke i biotičke.
Ekoklima - označava kompleks klimatskih elemenata koji se formira u okviru jedne zajednice (npr. to mogu biti količina svetlosti, temperatura, vlažnost...).
Ekosistem - funkcionalni, prostorno i vremenski integrisan dinamički kompleks životnih zajednica flore i faune i njihovih staništa, koji kroz proces interakcija u okviru i između njegovih komponenti obezbeđuje transformaciju energije i kruženja materije, a time i održavanje života na zemlji. Često se sa ovim pojmom poistovećuje i pojam biogeocenoze (ruska škola).
Ekotip - označava nasledno uslovljeni ekološki tip živog organizma koji je formiran u vezi sa krupnim zonalnim klimatskim razlikama i u vezi je i sa ekološkim razlikama lokalnog karaktera.
Ekoton - predstavlja granični prostor između dve različite zajednice tj. prelaznu zonu između dva staništa ili ekosistema.
Ekotop - predstavlja kompleks abiotskih ekoloških uslova koji se postepeno menja pod uticajem živog sveta koji se tu naseljava i postepeno prelazi u biotop.
Ekstrazonalna vegetacija - deo zonalne vegetacije koji se nalazi izvan granica određene zone, odnosno to su delovi zonalne vegetacije koji su mogli da se razviju i van svoje zonalne oblasti zahvaljujući specifičnim uslovima lokalne sredine.
Endemične vrste - vrste čije je rasprostranjenje ograničeno na jednu usku prostornu celinu van koje ih je nemoguće naći.
Entomofilija - pojava da se oprašivanje biljaka vrši insektima. Cvetovi tih biljaka su najčešće intezivno obojeni i mirisni.
Epifite - životna forma biljaka (najčešće alge, lišajevi i mahovine) koje se nastanjuju na granama i stablima drveća i žbunova.
Eurivalentnost - sposobnost nekog sistema da podnosi široko variranje zepeg broja ekoloških faktora szedine u kojoj egzistuje.
Eutrofikacija - prirodan proces povećanja organske produkcije u ekosistemu.
F
Fanerofite - životna forma biljaka koje imaju višegodišnje trajne grane sa pupoljcima na većoj ili manjoj visini od tla. Za vreme nepovoljnog perioda (npr. zima) njihovi pupoljci su zaštićeni zahvaljujući postojanju zaštitnih ljuspi. Fanerofitama pripadaju drvenaste i mnoge žbunaste vrste.
Fauna - celokupnost svih životinjskih vrsta u jednoj oblasti.
Fenofaze - označavaju sukcesivne fenološke pojave u životnom ciklusu jedne organske vrste (fenološke pojave su pojava prvih listova, početak cvetanja, buđenje pojedinih vrsta insekata, opadanje listova, početak zimskog sna itd.). Fiziološka suša - označava stanje u kojem je i pored prisustva dovoljne količine vode, snabdevanje biljaka vodom onemogućeno. Ovakav tip suše se najčešće ostvaruje u hladnim oblastima kada je usled niskih temperatura voda nedostupna biljkama (npr. zaleđeno tlo).
Fizička suša - označava stvarni nedostatak vode u zemljištu i atmosferi.
Fitogeografija - naučna disciplina biogeografije koja proučava zakonitosti rasprostranjenja biljnih vrsta na Zemlji (njihovo geografsko poreklo, vreme i puteve i sredstva rasprostranjenosti).
Fitoklima - predstavlja ekoklimu jedne fitocenoze.
Fitocenoza - prirodna zajednica u kojoj su biljke grupisane na određen način koji je zakonomerno nastao tokom dugotrajnog istorijskog procesa borbe i prilagođavanja. Nauka koja se bavi proučavanjem odnosa biljnih zajednica prema faktorima sredine, uzajamnim odnosima članova biljne zajednice, kao i svim zakonitostima formiranja, održanja i evolucije i nestanka fitocenoza naziva se fitocenologija.
Flora - označava celokupnost biljnih vrsta u jednoj oblasti.
Frigana - predstavlja viši stepen degradacije tvrdolisnih zimzelenih hrastovih šuma (ali i ne samo njih) koji se javlja u srednjem i istočnom Sredozemlju. Najčešće ga čini vegetacija izgrađena od kseromorfnih bodljikavih žbunova i polužbunova.
Frigorifilni organizmi - organizmi prilagođeni niskim temeperaturama (npr. snežna alga Sphaerelia nivalis, školjka polarnih mora Yoldia arctica ...).
Fotometrijski listovi - sposobnost listova da se raspoređuju mozaično u odnosu na oslabljenu svetlost ili se postavljaju normalno ivicom prema Suncu u slučajevima suviše jake svetlosti (npr. smrča i jela).
Fotosinteza - proces pretvaranja neorganskih materija u organske uz pomoć Sunčeve svetlosti. 6S02 + 6N20 = C6Hi206 + 602
G
Gariga - vrsta vegetacije niskih zimzelenih žbunova i polužbunova, najčešće otvorenog, razređenog tipa, nastala kao dalji degradacioni oblik vegetacije makija (često je rezultat preterane ispaše ili seče mediteranskih šuma). U sastavu vegetacije najčešće učestvuju ruzmarin, vres, drača, primorska kleka itd.
Geofite - životna forma biljka koje nepovoljne životne uslove preživljavaju tako što pupoljke ili vršne izdanke zakopavaju u zemlju (kriptofite) u vidu gomolja ili lukovica i rizoma.
Gradska šuma - prostorni segment grada pod šumom; po pravilu nalazi se u srednjoj i spoljnoj zoni grada a ima za cilj prioritetno rekreaciono korišćenje i pozitivan uticaj na unapređenje urbane klime.
Gradski park - tip zelene površine koji se nalazi u izgrađenom gradskom tkivu, površine veće od i ha i koristi se za odmor, šetnju i igru.
Gradski sad - blokovski park, zelena površina koja se nalazi u stambenom kompleksu, a no veličini je manji od parka (gradskog i rejonskog). Namenjen je odmoru stanovnika okolnih blokova.
Grupe drveća i šiblja - kombinacija drvenastih biljaka jedne ili više vrsta, koja se nalazi izolovano na otvorenom prostoru parka.
Gutacija - proces izlučivanja vode u obliku kapljica koji nadoknađuje odsustvo transpiracije i omogućava protok vode kroz biljku. Javlja se u uslovima kada je vazduh zasićen vodenom parom i normalna transpiracija praktično onemogućena.
H
Hazmofite - biljke koje se razvijaju i nalaze uslove za život na kamenjarima, u pukotinama stena i u skladu sa tim uslovima imaju specifične morfofiziološke osobine koje im omogućavaju egzistenciju u ekstremno lošim i promenljivim uslovima (npr. planinski i primorski mekinjak Dripetum linnaeanae i D. jacquinianaea).
Halofite - biljke zaslanjenih i slanih zemljišta.
Hamefite - predstavljaju životnu formu biljaka čiji se pupoljci nalaze najviše do 25 cm iznad zemljišta i na taj način. uspevaju da prežive nepovoljan period tokom godine (npr. vres, borovnica ...).
Heliofite - biljke koje se razvijaju u uslovima pune sunčeve svetlosti i ne podnose zasenjenost.
Hemikriptofite - životna forma biljaka kod kojih nadzemni delovi izumiru preko zime, ali pupoljci ostaju pri osnovi stabla sasvim blizu površine zemljišta, ili se nalaze ispod zemlje, na korenu biljke.
Hibernacija - faza mirovanja koja se javlja kod određenih životinja severnih i umerenih predela. Tokom hibernacije nastupaju određene fiziološke promene: termoregulatorni mehanizam prestaje da funkcioniše, telesna temperatura je bliska temeperaturi spoljašnje sredine, intenzitet disanja je umanjen i životinja je najčešće u stanju potpune ukočenosti.
Higrofite - vrsta suvozemnih biljaka koje su prilagođene životu u uslovima vlažnih staništa. Njihovi podzemni, a nekada čak i prizemni delovi često osećaju nedostatak kiseonika.
Hidrofite - vodene biljke koje su karakteristične i po odsustvu stoma, slabo razvijenom mehaničkom i sprovodnom tkivu, imaju tanak epidermis itd. Mogu biti submerzne (u celini potopljene u vodi) i flotantne (plivajuće ili plutajuće).
Hidrofilija - pojava oprašivanje biljaka uz pomoć vode.
Helofite - su emerzne ili amfibijske biljke kod kojih se veći ili manji deo uzdiže iznad vode, e neke se mogu razvijati i izvan vode, a njihov koren je u zemlji ispod vode.
Hipotermija - pojava da na spoljašnjim nižim temperaturama dolazi do opadanja telesne temperature ispod letalne granice (čovek 18-25°S, pas 15-22°S, pacov 3-15°S). Suprotna od ove pojave je pojava hipertermije - letalna granica za psa je 42°S, kokošku 47°S, dok je kod ljudi 43,5°S.
I
Inverzije - označavaju poremećaj u pravilnosti visinskog rasporeda vegetacijskih pojaseva u planinama koji je narušen lokalnim orografskim, klimatskim i drugim faktorima. One se često javljaju u planinama koje obiluju depresijama i dolinama - u njima se razvija specifična mikroklima.
Indikatori - vrste koje imaju vrlo usku ekološku valencu u odnosu na skup ekoloških faktora ili u odnosu na samo jedan faktor. Njihovo prisustvo u tačno određenim granicama ukazuje da taj ekološki faktor varira u tačno određenim granicama. Sve stenovalentne vrste se najčešće mogu uzeti kao indikatori.
Informacioni sistem zelenih površina - baza podataka o sistemu zelenih površina grada sa ciljem postizanja veće efikasnosti u implementaciji zaštite zelenih površina i njihovog upravljanja.
J
Javne zelene površine - površine koje su utvrđene Urbanističkim planovima i Urbanističkim projektima; njihovo korišćenje, podizanje, uređenje i očuvanje je od opšteg interesa i oni su dostupni svima pod jednakim uslovima.
Javno prirodno dobro – zelena površina autohtonog ili antropogenog porekla ili očuvani deo predela, jednako dostupan svima čije je korišćenje, odnosno podizanje, uređenje i očuvanje od opšteg interesa.
K
Kapitalni primerak drveta - drvo prsnog prečnika većeg od 60 cm pravilno razvijene krošnje za datu vrstud rveta.
Kardinalne tačke – određene vrednosti jednog ekološkog faktora u okviru ekološke valence organizma (minimum, optimum i maksimum) i specifične su za svaku vrstu.
Kartiranje biotopa - inventarizacija i kategorizacija biotopa sa stanovišta zaštite prirode i grafičko predstavljanje njihove veličine i distribucije.
Katastar zelenih površina – registar sistematizovanih informacija i podataka o zelenim površinama, njihovom kvantitetu, kvalitetu i ekonomskoj proceni; uključuje kartografski prikaz i statističke informacije i predstavlja osnovu za korišćenje prirodnih resursa, planiranje i kontrolu njihove zaštite.
Klimatogena zajednica - zajednica živih organizama koja je po svojim osobinama najbolje prilagođena postojećim klimatskim uslovima i iz tog razloga ona je relativno dugotrajna.
Kosmopoliti - (sinonim geopoliti) organizmi koji su široko rasprostranjeni, gotovo po svim kontinentima.
Kserofite - biljke sušnih staništa u kojima ostvaruju normalan rast, razviće i razmnožavanje. Razlikujemo kserofite u strogom smislu (žive u uslovima fizičke suše atmosfere i zemljišta), kriofite (prilagođene fizičkoj suši na niskoj temeperaturi), psihrofite (prilagođene fiziološkoj suši tj. voda je u čvrstom, zaleđenom stanju), oksilofite (prilagođene životu na močvarnim tresavama) itd.
Konsorcije - ovaj pojam podrazumeva spajanje raznorodnih organizama koji su u svojoj životnoj aktivnosti tesno povezani jedni sa drugima (npr. hrast sa parazitima, epifitama, simbiontima itd).
Kriptofite - biljke čiji nadzemni organi u otpunosti izumiru u toku hladne zimske sezone, a pupoljci se nalaze na podzemnim organima i to na znatnoj dubini (geofite), ispod vode (hidrofite i helofite - močvare). Kulturni predeo - znatno promenjen predeo čovekovom privrednom delatnošću u cilju ostvarivanja njegovih potreba, koji je stalno održavan da ispuni funkciju obezbeđenja zdrave sredine.
M
Makija - najčešće antropogenim putem nastala grmolika zajednica kožastog lišća koju čine niske šume i šikare, rasprostranjena na teritoriji Sredozemlja. U makiji nema izraženog sprata drveća, već su niski i retki primerci hrasta crnike isprepletani sa žbunovima i brojnim penjačicama, tako da je makija često teško prohodna, ali za stanovništvo iz ekonomskih razloga vrlo korisna biljna zajednica.
Manual valorizacije drveća - terensko rekognosciranje podataka o vrsti drveća, dimenzijama, vitalnosti, ugroženosti, estetskim vrednostima i dr. sa preporukom za sprovođenje mera zaštite, saniranja, uklanjanja i dr.
Masiv - najveća i najkompaktnija strukturna jedinica biljne populacije, slobodnog oblika i rasporeda, kao elemenat kompozicije većih zelenih površina.
Mezofite - ekološka grupa biljaka koja čini prelazan položaj između kserofita i higrofita. Njeni predstavnici žive u uslovima umerene vlažnosti i podnose bolje sušu od higrofita, ali slabije od kserofita. Mezofitama pripada većina listopadnog drveća i žbunova, zeljastih livadskih biljaka, kao i najveći broj kulturnih biljaka.
Migracije - označavaju periodična kretanja jedinki ili grupa jedinki. Ona su ograničina na okvire biotopa u kojem populacija živi ili mogu biti izvršena promenom mesta boravka sa naknadnim povratkom u toku sezone ili dnevnog ciklusa. Migracije su karakteristične za kičmenjake (ptice i ribe posebno), ali i kod insekata.
Mikroklima - označava klimatske uslove staništa organskih vrsta, koji često predstavljaju sasvim male delove biotopa. Npr. šuma kao stanište ima svoje posebne uslove na pojedinim spratovima, a isto tako i na samom stablu (unutašnjost, listovi i sl.)
N
Nacionalni park - veće područje sa prirodnim ekosistemima visoke vrednosti u pogledu očuvanosti, složenosti građe i biogeografskih obeležja, sa raznovrsnim oblicima izvorne flore i faune, reprezentativnim fizičko- geografskim objektima i pojavama i kulturnoistorijskim vrednostima koje predstavlja izuzetnu prirodnu celinu od nacionalnog značaja.
Neozelenjene površine – delovi teritorije zelene zone bez zasada, namenjene poljskim ili voćnim kulturama, livadama, pašnjacima, kao i kamenjari, zaslanjena i druga nepodesna zemljišta za pošumljavanje, aktivni kamenolomi i rudni kopovi, navodnjavana polja, deponije i sl.
Neuređeno zemljište - zemljište koje nije privedeno nameni.
Nivo ozelenjenosti - odnos zelenih površina ili slobodne površine datog kompleksa (sa stazama, platoima i dr.) i ukupne gradske površine ili površine kompleksa izražen u procentima.
Nitrifikacija - proces u kojem dolazi do delimične oksidacije amonijačnog azota u nitrate. Amonijačne soli se uz pomoć različitih organizama oksidišu pri čemu se oslobađa energija. U ovom procesu prvo se NH3oksidiše u N02, a zatim N02 u N03. U svakoj od ove dve faze učestvuju različiti mikroorganizmi: u prvoj nitrozne bakterije (Nitrosomonas), a u drugoj nitratne bakterije (Nitrobacter).
O
Objekat ozelenjavanja - strukturni element teritorije naselja koji podleže pejzažnom uređenju (park, skver, park-šuma, zaštitini pojas, kompleks školskog dvorišta, bolnice, industrijski kompleks i DR-)-
Ozelenjavanje - formiranje i rekonstrukcija drvenasto-žbunaste i travne vegetacije na određenim delovima teritorije naseljskog karaktera u cilju organizacije prijatne sredine za rad, život i odmor stanovnika.
Oksilofite - grupa kserofita koje žive na sfagnumskim tresavama.
Orografski faktori - abiotički faktori koji obuhvataju osobine reljefa. Tu spadaju nadmorska visina, nagib terena, ekspozicija, stepen razuđenosti reljefa itd.
Očuvanje zelekih površina – sve mere koje se preduzimaju u cilju zaštite zelenih površina grada, slike grada, kulturno-istorijskih objekata i prostora, ruralnih područja i dr.
Otvorena rekreaciona područja - prirodi bliska područja po pravilu u spoljnoj i rubnoj zoni grada sa visokom pogodnošću za rekreaciju.
Oštećenje drveća - promena nastala mehaničkim putem u području korena, stabla ili krošnje, koja može da vodi značajnom oštećenju čime umanjuje njihovu sposobnost preživljavanja ili dovodi do sušenja.
P
Pampasi - naziv za južnoameričke stepe, tj. zeljastu, kserofilnu vegetaciju bez drveća u kojoj osnovu čine višegodišnje trave (kpr. kovilje, proso itd). Zauzimaju veliki deo Argentine i Urugvaja.
Paraziti - organizmi koji žive stalno ili povremeno na domaćinu ili u njegovoj unutrašnjosti ne ubijajući ga trenutno ili uopšte. Izuzetno prilagodljivi uslovima domaćina.
Park - javna zelena površina veličine preko 5 ha, pokrivena prirodnom ili veštački podignutim zasadima drveća, šiblja, cveća i trave, a organizovana kao jedna celina sa mrežom staza, puteva i platoa, specijalnim objektima i vrtno-parkovskim elementima, a prevashodno namenjena odmoru u\ rekreaciji stanovnika. Parkovski predeo - organizovan prostor koji ima svoje granice, a karakteriše se određenim skupom komponenata i elemenata koji imaju određene funkcije i umetnički izraz. Pod komponentama se podrazumevaju komponenete prirodnog predela, a pod elementima pojedini karakteristični objekti koi učestvuju u formiranju datog predela. Park prirode - područje dobro očuvanih prirodnih svojstava voda, vazduha i zemljišta, preovlađujućih prirodnih ekosistema i bez većih degradacionih promena predeonog lika i u celini predstavlja značajan deo očuvane prirode i zdrave životne sredine.
Park priobalja - zelena površina locirana uz vodotoke i po pravilu se koristi u rekreativne svrhe; može da bude i šira zelena površina duž vodotoka sa prirodnom florom i divljom faunom.
Parter - dekorativna kompozicija najčešće forirana na ravnom terenu od stilizovanih biljnih motiva u kombinaciji sa inertnim materijalom i vodom.
Pejzaž - ograničeno područje Zemlje, određene strukture i karakteristika, specifične flore i faune, sa specifičnim karakteristikama kulturnog nasleđa, u kojem zajedno egzistiraju i uzajamno deluju prirodni i elementi veštačke životne sredine.
Pejzažna arhitektura - disciplina koja se bavi funkcionalnim, ekološkim, kreativno-estetskim i drugim pitanjima teorije i prakse oblikovanja i organizacije gradskih i vangradskih teritoriJa u cilju stvaranja optimalne sredine za život i odmor stanovnika, vodeći računa o funkcionalnim, higijenskim, tehničkim i ekonomskim potrebama.
Pejzažna taksacija - određivanje i analiza sastava biljnih vrsta, njihovog habitusa, uzrasta, stanja i dekorativnosti, odnosno inventarizacija postojećih zasada -kvalitativna ocena zasada (označava njihovo zdravstveno stanje i vitalnost), a na osnovu toga i dekorativnu vrednost, što je sve usmereno ka očuvanju vrednih, a uklanjanju malo vrednih primeraka, kao i radi buduće nege i izbora vrsta za dati objekat.
Pejzažni stil - kompoziciono rešenje je približeno prriodnim oblicima i teži očuvanju karakteristika i lepote prriodnog predela. Trasiranje staza i puteva, raspored i oblici grupa drveća i šiblja, ivice poljana i vodenih površina su slobodnih prirodnh oblika.
Potencijalna vegetacija - predstavlja onu vegetaciju koja bi nastala na određenom mestu ukoliko bi prestali bilo kakvi antropogeni uticaji.
Predeo - (landschaft, landscape) je konkretna teritorija, jednorodna po poreklu i istoriji razvoja i nedeljiva po zonalnim i azonalnim karakteristikama, a odlikuje se jedinstvenom geološkom osnovom, jednim tipom reljefa, klimomo, jednoobraznim uslovima zemljišta, biocenozom. Kao posledica osnovnih prirodnih komponenti pod čijim se uzajamnim uticajima i vezama formira predeo, moguće je izdvojiti teritorijalne granice.
Predeona analiza - izdvajanje i kartiranje granica predela i njegovih morfostrukturnih jedinica radi proučavanja karakteristika, dijagnoze, određivanja stanja i mogućnosti promene, a u cilju razrade preporuka za optimalno uređenje.
Prigradske šume - šume koje se nalaze u spoljnoj i rubnoj zoni grada i predstavljaju važna rekreaciona
Prirodna dobra - čine javna prirodna dobra i prirodna dobra posebnih vrednosti.
Prirodne retkosti - biljne ili životinjske vrste ili njihove zajednice kojima je ugrožen opstanak u prirodnim staništima ili im populacije brzo opadaju i područje rasprostranjenosti se smanjuje, ili su pak, retke po rasprostranjenju, kao i vrste koje imaju poseban značaj sa ekološkog, genetskog, privrednog, zdravstvenog i drugog stanovišta.
Prirodni predeo - predstavlja jedinstven kompleks otvorenog prostora koji je sačuvao svoj prirodni karakter, kao što su šumski masivi, doline reka, prostrane akvatorije i dr. Jako je osetljiv na promene, pa je samo moguće govoriti o očuvanju nedirnutog predela u urbanim područjima.
Prirodno dobro posebnih vrednosti - očuvani deo žive ili nežive prirode posebnih vrednosti biodiverziteta, jedinstvenih i reprezentativnih, fizičko- geografskih, hidroloških,geoloških i drugih značajnih odlika predela, zbog kojih ima trajni ekološki, naučni, kulturni, obrazovni, zdravstveno-rekreativni, turistički i drugi značaj i zbog čega, kao dobro od opšteg interesa, uživa posebnu zaštitu.
Provincija – biogeografska jedinica koja na svojoj teritoriji ima bar jednu klimatogenu fitocenozu i izvestan broj rodova i vrsta kao endemične (npr. borealna, srednjoevropska, atlantska provincija evropske regije).
Producenti (proizvođači) - živi organizmi nekog ekosistema koji su sposobni da neposredno od neorganskih materija izgrađuju organska jedinjenja, koja zatim koriste kao izvor energije za životne procese. Ovi organizmi su zbog svog samostalnog načina ishrane dobili i naziv autotrofni organizmi.
Psamofite - biljke prilagođene uslovima života na peskovitim staništima.
Populacija - grupa jedinki koje žive u datom vremenu na određenom prostoru i aktivno razmenjuju genetički materijal dajući plodno potomstvo.
Psihrofite - posebna grupa kserofita koje žive na vlažnim staništima sa niskom temperaturom u uslovima fiziološke suše (tundre, visoke planine).
R
Radijacioni balans - označava razliku između primljene i rashodovane sunčeve energije na površini zemljišta. U toku dana prihod je veći od rashoda i zemljište se tada zagreva. U toku noći situacija je suprotna.
Rasadnik - posebno uređeno zemljište na kojem se kroz sistem tehnološko-tehničkih postupaka proizvode sadnice za odgovarajuće privredne grane (šumarstvo, voćarstvo, pejzažnu arhitekturu).
Regresiona sukcesija – smena složenije biljne zajednice jednostavnijom usled promene spoljnih faktora.
Rezervat prirode - izvorni ili neznatno izmenjeni deo prirode, osobitog sastava i odlika biljnih i životinjskih zajednica, kao delova ekosistema, namenjenih prvenstveno održavanju genetskog fonda.
Rekultivacija zemljišta - ponovno uspostavljanje funkcionisanja ekološkog sistema, odnosno osposobljavanje nekvalitetnih i degradiranih zemljišta za poljoprivrednu proizvodnju ili druga korišćenja (podizanje šume, zelenih površina i dr.).
Relikti - vrste koje predstavljaju ostatke nekadašnje flore i faune. Oni su nekada bili široko rasprostranjeni i dobro prilagođeni spoljašnjim uslovima. Oni danas imaju izolovan položaj u sistemu, nemaju bliskih srodnika i nisu sa drugim vrstama vezani prelaznim formama (npr. Pančićeva omorika, molika itd.).
Refugijumi - specifična staništa utočišta, zbegovi koji uz kompleksne ekološke uslove stvaraju sredinu povoljnu za preživljavanje vrsta ili zajednica za vreme nepovoljnih geoklimatskih faza (npr. pećine, kanjoni i klisure).
Ruderalne biljke - biljke koje se javljaju na zemljištu izmenjenom pod uticajem čoveka. Najčešće se javljaju u blizini ljudskih naselja, na neobrađenim golim površinama sa nagomilanim zemljišnim i drugim materijama, na neobrađenim ivicama puteva, ruševinama i sl.
Relativna vlažnost - odnos između apsolutne vlažnosti i maksimalno moguće koju bi vazduh imao na datoj temperaturi da bi bio zasićen.
S
Savana - tip zeljaste kserofilne vegetacije sa retkim, razbacanim drvećem. U Venecueli i Gvajani poznate su pod nazivom ljanosi, Brazilu kamposi, dok svoje rasprostranjenje imaju i u Africi, Indiji i Australiji.
Sad - manja javna zelena površina namenjena odmoru ograničenog broja posetilaca, jer je po površini manja od parka i kreće se u okvirima od 2 do 5 ha. Sinonim je rejonski ili blokovski park.
Svetlosni užitak - predstavlja količnik intenziteta svetlosti na staništu i intenziteta pune dnevne svetlosti. Svetlosni užitak različitih biljaka može biti Ug, V* i sl. Za svaku biljku treba razlikovati maksimalni i minimalni sv. užitak, koji označavaju maksimalnu i minimalnu vrednost svetlosnog intenziteta pri kojoj biljka može da uspeva.
Simbioza - kategorija odnosa zajedničkog života dva ili više organizama. Obuhvata odnose poznate od nazivima: komensalizam, mutualizam i parazitizam. U zajedničkom životu svaki od organizama ima korist od asocijacije.
Sinekologija - ekološka disciplina koja proučava odnose populacija, biocenoza i ekosistema i uslova sredine.
Sinuzija - sve individue različitih vrsta koje imaju manje ili više sličnu ekologiju i pripadaju sličnoj životnoj formi.
Sistem zelenih površina grada - predstavlja prostornu integraciju različitih tipova zelenih površina sa izgrađenom strukturom grada; ovaj sistem doprinosi raznovrsnosti gradskih struktura i njegovi tipovi su uključeni u oblikovanje urbanističkih celina (objedinjuje klimatske, ekološke, rekreacione i kulturno-edukativne funkcije).
Skver - manja zelena površina, u izgrađenom gradskom tkivu koja se koristi za pešački tranzit, kratkotrajan odmor ili igru; po pravilu se nalazi ispred javnih objekata, u zonama stanovanja, u okviru saobraćajnica i dr.
Skiofite - biljne vrste koje ne podnose punu dnevnu svetlost i žive u uslovima veće ili manje zasenjenosti. To su pretežno šumske, zeljaste biljke sa nežnim listovima, bez zaštitnih slojeva, slabog intenziteta disanja itd.
Skrab - naziv za tvrdolisnu žbunastu vegetaciju Australije. Najčešće je skrab izgrađen od zimzelenih žbunova, visokih prosečno 1-2 m sa tvrdim skleromorfnim listovima sivozelene boje koji su često pokriveni slojem voska ili smole. Određeni broj biljaka ima i bodlje. Kod najtipičnijeg skraba dominiraju žbunasti eukaliptusi (Eucaliptus dumosa, E, unicata, E. bicolor...).
Soliter - pojedinačno drveće ili druge grupe biljka. Izuzetan položaj soliter određuje njegovo sagledavanje iz svih pravaca.
Spomen park - zelena površina posvećena sećanju na znamenitu osobu ili istorijski događaj.
Spomenik prirode - prirodni objekat ili pojava, fizički jasno izražena i prepoznatljiva, reprezentativnih geomorfoloških, botaničkih i drugih obeležja, po pravilu atraktivnog i markantnog izgleda ili neobičnog načina pojavljivanja, kao i ljudskim radom formirana botanička vrednost (pojedinačna stabla, drvoredi, parkovi, arboretumi, botanička bašta i dr.) ukoliko ona ima poseban značaj.
Stanište - celokupnost abiotičkih i biotičkih životnih uslova zajednice različitih biljnih i životinjskih vrsta na određenom području koje se može izdvojiti na osnovu relativno jasno omeđenih svojstava.
Stenovalentnost - pojava kada organizmi imaju usku ekološku valentnost u odnosu na kompleks osnovnih ekoloških faktora.
Stepa - zeljasti tip vegetacije u kojoj nema drveća. Prostire se u predelima umerenih geografskih širina.
Stepen ozelenjenosti - predstavlja odnos ukupne količine zeelnih površina prema broju stanovnika, a izražava komforne mogućnosti sistema zelenila u odnosu na životnu sredinu. Ovaj količinski odnos se izražava u t2/stanovniku.
Stepen zadovolzenosti zelenim površinama - kriterijum za ocenu rekreativne efektivnosti, a izražava se odnosom količine zelenih površina za javno korišćenje prema broju stanovnika.
Strukturni elementi sistema zelenila - pojedine kategorije zelenih površina (parkovi, skverovi, park-šume, zaštitni pojasevi i dr.) svih vrsta korišćenja.
Sukulentne biljke - biljke sa sočnim, mesnatim stabljikama i lišćem koje sadrži vlagu i redukovanim listovima u vidu bodlji ili čekinja. Stablo je na površini zeleno i sposobno da vrši fotosintezu. Tokom dana njihove stome su skoro stalno zatvorene i na taj način regulišu transpiraciju u uslovima sušne klime. Tipični predstavnici ove grupe biljaka su kaktusi, ali i tzv. foliozni sukulenti kao što su agave, čuvarkuća i sl.
Š
Šuma - zemljište površine preko 5 ari koje je obraslo šumskim drvećem.
Šuma-park - strukturna jedinica koja služi za rekreaciju stanovništva, ali je kod nje manje zastupljeno arhitektonskih elemenata nego kod park-šume.
Šumsko zemljište - zemljište na kojem se gaji šuma, ili zemljište na kojem je zbog njegovih prirodnih osobina racionalnije da se gaji šuma, kao i zemljište koje je Generalnim i Prostornim planom namenjeno za podizanje novih šuma.
T
Tajga - vegetacijski tip koji se karakteriše četinarskim šumama i šumama breze. To je cirkumpolarna zona koja se može izdvojiti samo na severnoj hemisferi. Dominiraju šume smrče i jele koje su tamne i imaju slabo razvijenu prizemnu floru.
Termofilni organizmi - organizmi koji imaju visoke kardinalne tačke u odnosu na temperaturu i prilagođeni su prema tome životu na visokim temperaturama.
Terofite - jednogodišnje biljke koje nepovoljan period godine preživljavaju samo u obliku semena, odnosno plodova.
Tomilari - prostrani kompleks grmolike sredozemne vegetacije nastao usled degradacije primorskih, sredozemnih zimzelenih šuma. Karakteristični su za zapadno Sredozemlje,
Trajno dobro - zelena površina grada koja zbog svojih ekoloških, kulturnih, vizuelnih i kriterijuma pogodnosti za rekreaciju i turizam, kao i sa stanovišta zaštite prirode predstavlja trajnu vrednost i ne može menjati svoju namenu.
Transpiracija - proces odavanja viška vlage putem isparavanja sa površine biljaka, životinja i zemljišta. Uslovljena je spoljnim prilikama, jer je njen dnevni tok određen ritmikom dana, ali je uslovljen i unutrašnjim faktorima koji prirpadaju biljci.
Trofička piramida - označava količinski odnos između članova lanca ishrane u kojima svaki prethodni član kvantitetom obezbeđuje opstanak sledećeg člana. Odnosi se izražavaju brojevima ili biomasom.
Tundra - biljna zajednica razvijena na slabo hranljivom zemljištu, genetički mladom u kojoj su zastupljene živootne forme mahovina, lišajeva ili niskog drvenastog rastinja.
V
Vegetacija - sve biljne zajednic koje se nalaze na određenoj teritoriji. Može biti iskonska ili prvobitna tj. ona koja je nastala pre bilo kakvog uticaja čoveka, aktuelna ili realna koja odražava trenutno stanje vegetacijskog pokrivača i potencijalna koja bi se po prestanku delovanja antropogenog faktora razvijala u određenom pravcu prema prirodnim karakteristikama staništa.
Vertikalno ozelenjavanje - funkcionalno (povećanje vlažnosti vazduha, smanjenje radijacione temperature) i estetsko (dekorativno oblikovanje), obogaćivanje fasada objekata, potpornih zidova i drugih vertikalnih elemenata puzavicama ili penjačicama, a u cilju povećanja površine pod zelenilom.
Vetrozaštitni pojas - pojas drveća i šiblja koji štiti naselja ili pojedine njegove delove, poljoprivredne površine i saobraćajnice od nepovoljnog štetnog dejstva vetra, snega i peščanih nanosa.
Vikarne vrste - vrste istog roda ili životne forme koje imaju analogne ekološke niše u životnim zajednicama različitih geografskih oblasti. Takve vrste se geografski zamenjuju i iskorišćavaju slične životne mogućnosti i imaju sličnu ulogu u ekologiji zajednice.
Vrsta - celokupna populacija individua, koje se međusobno bez ograničenja prirodno razmnožavaju i koje se podudaraju u svim tipičnim obeležjima međusobno i sa svojim potomcima.
Z
Zaštita prirode - uspostavljanje integralnog upravljanja koje obezbeđuje održivo korišćenje prirodnih vrednosti i prevenciju, smanjenje i kontrolu svih oblika zagađivanja, odnosno zaštitu životne sredine.
Zaštićeno prirodno dobro - očuvani deo prirode posebnih prirodnih vrednosti i odlika zbog kojih ima trajni ekološki, naučni, kulturni, obrazovni, zdravstveno-rekreativni, turistički i drugi značaj, zbog čega kao dobro od opšteg interesa uživa posebnu zaštitu.
Zaštićene vrste - određene vrste biljaka i vrste životinja koje slobodno žive i stavljene su pod zakonom propisanu zaštitu.
Zaštitna šuma - šuma čija je prioritetna funkcija zaštita: zaštita forlanda, zaštita podzemnih voda, protiveroziona zaštita, zaštita od vetra, rekultivacija jalovišta i odlagališta i dr.
Zaštitno zelenilo duž autoputa - ozelenjeni prostor koji ima ulogu zaštite, odnosno ublažavanja buke, imisije, vizuelnih uticaja, kao i da štiti saobraćajnicu od udara vetra i nanosa snega.
Zelena zona naselja - teritorija koja obuhvata sva gradska zemljišta i deo teritorije koji okružuje naselje, a nalazi se pod šumom, vodenim površinama i poljoprivrednim zemljištem u granicama koje su utvrđene u cilju obezbeđenja kompleksnog ozelenjavanja datog naselja.
Zelena traka - traka koja se nalazi duž saobraćajnica, pešačkih i biciklističkih staza; može imati karakter bezbednosnih razdelnih traka, ili je element unaprećenja ambijentalnih vrednosti.
Zelene površine - površine koje se nalaze na području grada u kojima se odvijaju rekreativne aktivnosti, sadrže biljne vrste, vodene površine i dr; prisustvo ovih površina utiče na kvalitet života stanovnika kao i na kvalitet vazduha i vode u gradu.
Zeleni zasad - površina pod drvenasto-žbunastom vegetacijom, travnjacima i cvetnjacima datog objekta ozelenjavanja; ako se posmatra u odnosu na naselje -uopštavajući pojam za označavanje svih zelenih površina: parkova, skverova, park-šuma, zaštitnih pojaseva i drugih teritorija u čijoj organizaciji dominiraju elementi ozelenjavanja.
Zeleni zid - visoka živa ograda gusto zasađenog i pravilno okresanog drveća ili visokog šiblja. Najčešće se susreće u klasičnim parkovima i vrtovima.
Zeleni koridor - šira zelena traka koja u sistemu zelenih površina grada treba da obezbedi povezivanje zelenih površina; može da sadrži pešačke i biciklističke staze sa pratećom opremom i sportske objekte, retenzije ili niz parkovski uređenih površina.
Zeleni pojas - spoljni deo zone grada koji obuhvata prigradske šume, park-šume i druge zelene masive, a takođe zone vila, objekte vangradskog odmora, poljoprivredna zemljišta, vodene površine i dr.
Zeleni prsten - široko otvoreno područje spoljne i rubne zone grada, koje se sastoji od poljoprivrednih površina, parkova, . šuma i rekreacionih površina, i koje se zadržava otvorenim u okviru dugoročnog planiranja grada sa ciljem zaustavljanja širenja grada, omogućavanja direktnog pristupa zonama za rekreaciju i sa funkcijom unapređenja urbane klime.
Zelenilo javnih otvorenih prostora - čini ga drveće, travnjaci, cvetnjaci ili zelenilo u žardinjerama na trgovima, pjacetama, ispred ili oko javnih objekata.
Zonalnost vegetacije - vegetacija koja je uslovljena opštim klimatskim prilikama sredine u kojoj se razvija. Ona je skoro po pravilu rasprostranjena u vidu zone koja se pruža u pravcu istok - zapad ili sever - jug (horizontalna zonalnost) ili od podnožja ka vrhu planine (vertikalna zonalnost).
Zoološki vrt - park sa kolekcijom životinja koje su raspoređene na manjim odvojenim (najčešće ograđenim) prostorima za izložbu i prikazivanje posetiocima i za naučna proučavanja.
Zoofilija - pojava oprašivanja biljaka uz pomoć životinja (entomofilija - uz pomoć insekata ili ornitofilija - uz pomoć ptica).
Zoohorija - pojava rasprostiranja semena i plodova raznih biljnih vrsta uz pomoć životinja. Kod tih biljaka semenke i plodovi imaju različite izraštaje uz pomoć kojih se vezuju za životinje i tako se prenose na znatnu udaljenost (epizoohorija) ili se pak, životinje hrane sočnim plodovima i seme uz pomoć organa za varenje biva izbačeno u spoljašnju sredinu (endozoohorija).
Zoocenoza - prirodna zajednica životinja koje su grupisane zakonomerno u toku dugotrajnog istorijskog procesa uzajamne borbe i prilagođavanja. Zoocenoza može biti kopnena, vodena i sl.
Ž
Žardinjera - posuda za sadnju cveća i drugog sadnog materijala koja se locira na izgrađenoj površini -ulica, trg, terasa i dr.
Živa ograda - plodno rastuće ili oblikovano šiblje zasađeno u jednom ili više redova radi ostvarivanjaa ograničavajućih, maskirajućih ili dekorativnih funkcija.
Životna sredina - skup prirodnih i radom stvorenih vrednosti, čiji kompleksni međusobni odnosi čine okruženje, odnosno prostor i uslove za život.
Rječnik je preuzet iz praktikuma "Osnovi ekologije" dr Dejana Filipovića i mr Snežane Đurđić.
EKOLOGIJA
Ekologija je nauka o životnoj sredini. Ime nauke potiče od grčkih reči oikos - dom, domaćinstvo i logos - nauka, izučavanje.